Familial determinants of risky behaviors among residents of foster care institutions
Abstract
The article is theoretical and research-oriented, aiming to demonstrate the connections between family condition and the engagement of children and adolescents in problematic behaviors (Jessor’s concept). The purpose of the considerations undertaken is to characterize, based on research findings, the risk factors that promote risky behaviors within the families of origin of foster care institution wards, which may contribute to their demoralization. The characterization of familial determinants of risky behaviors stems from conclusions drawn from original qualitative research employing the biographical method, as well as a meta-analysis of other available research reports on the subject. This characterization may facilitate the diagnosis and understanding of the etiology of risky behaviors among children and adolescents from disadvantaged groups, and support the design of preventive and educational interventions tailored to the needs of this group of recipients – the residents of foster care institutions.
Keywords
Adolescents; family; child care home; wards of institutional foster care; risk factors; risky behaviors; prevention
References
Bauman T., 2001, Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa.
Bernasiewicz M., 2017, Środowiskowe uwarunkowania przestępczości w brytyjskich badaniach kryminologicznych, „Forum Pedagogiczne”, 1.
Bobrowski K., 2006, Zdrowie psychiczne i zachowania ryzykowne 15-latków – badania mokotowskie, „Alkoholizm i Narkomania”, 9(3).
Bunio-Mroczek P., 2012, Wcześnie wykluczeni. Dzieci w rodzinach klientów pomocy społecznej, [w:] Bieda dzieci, zaniedbanie, wykluczenie społeczne, (red.) W. Warzywoda-Kruszyńska, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Chmiel T. B., 2013, Tożsamość jako element kapitału społeczno-kulturowego młodzieży uczęszczającej na zajęcia do świetlicy środowiskowej, [w:] Społeczności lokalne w perspektywie wyzwań współczesności, (red.) M. Adamczyk, T. B. Chmiel, Wydawnictwo Dolnośląskiej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Techniki w Polkowicach, Polkowice–Wrocław–Żary.
Dzielska A., Kowalewska A., 2014, Zachowania ryzykowne młodzieży – współczesne podejście do problemu, „Studia Biura Analiz Sejmowych”, 2.
Flick U., 2010, Projektowanie badania jakościowego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Gasiul H., 2024, Jakość relacji interpersonalnych jako wyjaśnienie tendencji do zachowań ryzykownych – autorskie ujęcie personalistyczne, [w:] Psycholog w szkole: Koncepcje, (red.) Z. B. Gaś, Lubelska Akademia WSEI, Lublin.
Gaś Z., 1995, Pomoc psychologiczna młodzieży, WSiP, Warszawa.
Gawlik E., 2015, Kompetencje społeczne wychowanków placówek opiekuńczo--wychowawczych, „Problemy Edukacji, Rehabilitacji i Socjalizacji Osób Niepełnosprawnych”, 1.
Golczyńska-Grondas A., 2013, Wychowało nas państwo. Rzecz o tożsamości dorosłych wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych, Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków.
Grzelak S., 2006, Profilaktyka ryzykownych zachowań seksualnych młodzieży. Aktualny stan badań na świecie i w Polsce, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Igra V,. Irwin C. E., 1997, Theories of adolescent risk-taking behawior, [w:] Handbook of Adolescent Health Risk Behavior, (red.) R. J. DiClemente, W. B. Hansen, L. E. Ponton, New York: Plenum.
Irwin C. E., 1990, The theoretical concept of At-risk Adolescents, „Adolescent Medicine: State of the Art. Reviews”, 1.
Jankowiak B., 2017, Zachowania ryzykowne współczesnej młodzieży. Studium teoretyczno-empiryczne, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Jędrzejko M., Janusz M., Walancik M., 2013, Zachowania ryzykowne i uzależnienia: zjawisko i uwarunkowania, Oficyna Wydawnicza Aspra-JR, Warszawa–D Kempińska U., 2012, Małżeństwa młodocianych. Ciąża, ślub i co dalej…? Wydawnictwo Edukacyjne Akapit, Toruń.
Kolankiewicz M., Poncyliusz M., 2016, Młodzi dorośli opuszczający placówki opiekuńczo-wychowawcze i rodziny zastępcze, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Klonowska I., 2016, Psychopedagogiczne i kryminologiczne aspekty zachowań ryzykownych dzieci i młodzieży, „Resocjalizacja Polska”, 11.
Konecki K., 2000, Studia z metodologii badań jakościowych, PWN, Warszawa.
Konopczyński M., 2014, Twórcza Resocjalizacja. Zarys koncepcji rozwijania potencjałów, „Resocjalizacja Polska”, 7.
Konopczyński M., 2018, Pedagogika resocjalizacyjna – w kierunku twórczej resocjalizacji, „Nauki o Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne”, 1(6).
Kowalska-Kantyka M., Kantyka S., 2011, Możliwości wsparcia rodzin i osób dysfunkcyjnych przez ośrodki pomocy społecznej, Wydawnictwo Komandor, Warszawa.
Łukaszek M., 2005, Wczesne formy aktywności seksualnej młodzieży nieprzystosowanej społecznie, [w:] Zagadnienia marginalizacji i patologizacji życia społecznego, (red.) F. Kozaczuk, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów.
Michel M., 2013, Lokalny system profilaktyki społecznej i resocjalizacji nieletnich, Wydawnictwo Pedagogium, Warszawa.
Mielczarek M., 2020, Moralne funkcjonowanie wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych, „Lubelski Rocznik Pedagogiczny”, 39(3).
Opora R., 2016, Zmiany w zakresie zachowań problemowych podopiecznych „Domów dla Dzieci”, „Resocjalizacja Polska”, 11.
Ostaszewski K., 2005, Podstawy teoretyczne profilaktyki zachowań problemowych młodzieży, [w:] Diagnostyka, profilaktyka, socjoterapia w teorii i praktyce pedagogicznej, (red.) M. Deptuła, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz.
Ostaszewski K., 2014, Zachowania ryzykowne młodzieży w perspektywie mechanizmów resilience, Wydawnictwo Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa.
Pokrzywnicka O., 2011, Wpływ środowiska rodzinnego na rozwój psychiczny i społeczny dziecka, „Kwartalnik Naukowy”, 2(6).
Pyżalski J., 2024, Kilka ważnych tez o zachowaniach ryzkownych nastolatków online i ich profilaktyce, [w:] Psycholog w szkole: Koncepcje, (red.) Z. B. Gaś, Lubelska Akademia WSEI, Lublin.
Regulska A., 2018, Od opiekuńczości do aktywizacji i usamodzielnienia. Zasada subsydiarności państwa w organizacji pomocy społecznej, „Pedagogika Społeczna”, 17, 2 (68).
Siudem A., 2013, Zachowania ryzykowne młodzieży gimnazjalnej, „Psychologia Rozwojowa”, 18, 1.
Sęk H., 2020, Wybrane zagadnienia z psychoprofilaktyki, [w:] Społeczna psychologia kliniczna, (red). H. Sęk, PWN, Warszawa.
Skowrońska-Pućka A., 2016, (Przed)wczesne macierzyństwo – perspektywa biograficzna. Diagnoza, pomoc i wsparcie, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Skowrońska-Pućka A., 2021, Pobyt w instytucjonalnym środowisku opiekuńczo-wychowawczym w biografiach byłych wychowanków systemu pieczy zastępczej. Wielowymiarowość krytycznych wydarzeń życiowych w perspektywie rozwojowej, „Lubelski Rocznik Pedagogiczny”, 40(4).
Stochmiałek J., 1998, Pedagogika wobec kryzysów życiowych, Instytut Technologii i Eksploatacji, Warszawa–Radom.
Szymańska J., 2012, Programy profilaktyczne. Podstawy profesjonalnej psychoprofilaktyki, Wydawnictwo Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa.
Śliwa S., 2015, Profilaktyka pedagogiczna, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji, Opole.
Winiarski M., 2001, Zaburzenia w funkcjonowaniu rodziny i ich implikacje, [w:] Rodzina polska na przełomie wieków, (red). J. Żebrowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
Wróblewska M., 2014, Zagrożenia i wyzwania globalnych zmian a proces wchodzenia w dorosłość, [w:] Młode pokolenie w zderzeniu cywilizacyjnym. Studia – badania – praktyka, (red.) M. Jędrzejko, J. Malinowski, Wydawnictwo Edukacyjne Akapit, Toruń.
Zajączkowski K., 2000, Profilaktyka zachowań dewiacyjnych dzieci i młodzieży, Wydawnictwa Adam Marszałek, Toruń.
Zajęcka B., 2014, Zachowania ryzykowne młodzieży gimnazjalnej, „Prace naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie”, 23.
Żebrowski J., 2001, Rodzina polska na przełomie wieków, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
Netografia / Netography
Andrzejewski M., 2006, Dziecko w placówce opiekuńczo-wychowawczej (wybrane zagadnienia prawne), https://docplayer.pl/33144314-Dziecko-w-placowce-opiekunczo-wychowawczej-wybrane-zagadnienia-prawne.html [dostęp: 17.12.2022].
Bozzini, Bauer, Maruyama, Siomes, Matijasevich, 2021, Factors associated with risk behaviors in adolescence: a systematic review https://www.scielo.br/j/rbp/a/GGKbRzZTqHX87Sbqkhzhscc/?lang=en [dostęp: 17.05.2024].
Chapman R. P., 2002, Parenting characteristics in predicting adolescent smoking and drinking expectancies and intentions. „ProQuest Information & Learning”, https://www.proquest.com/openview/1cef47d35e8de4dbbe965455625507aa/1?pq-origsite=gscholar&cbl=18750&diss=y [dostęp: 11.05.20124].
DiClemente R. J., Hansen W. B., Ponto L. E., 1996, Adolescents at Risk, [w:] Handbook of Adolescent Health Risk Behavior, https://books.google.pl/books?hl=pl&lr=&id=DoSU8Xo_ahQC&oi=fnd&pg=PA1&dq=Ralph+J.+DiClemente,+William+B.+Hansen+%26+Lynn+E.+Ponton,++Adolescents+at+Risk+%5Bw:%5D+Handbook+of+Adolescent+Health+Risk+Behavior++&ots=4wqlX8KCgP&sig=9lZqC72Nm7g8cDFOG96YflGA5k4&redir_esc=y#v=onepage&q=Ralph%20J.%20DiClemente%2C%20William%20B.%20Hansen%20%26%20Lynn%20E.%20Ponton%2C%20%20Adolescents%20at%20Risk%20%5Bw%3A%5D%20Handbook%20of%20Adolescent%20Health%20Risk%20Behavior&f=false [dostęp: 20.09.2022].
Głupczyk G., 2020, Profilaktyka zachowań ryzykownych młodzieży w środowiskach defaworyzowanych społecznie, https://sbc.org.pl/dlibra/publication/489264/edition/458422/content [dostęp: 25.10.2022].
Haggerty K. P., Barkan S. E., Caouette J. D., Skinner M. L., Hanson K.G., Two-Year Risk Behavior Outcomes from Connecting, a Prevention Program for Caregivers and Youth in Foster Care, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9253245/78.pdf [dostęp: 17.08.2022].
Huebner A., Howel, 2003, Examining the relationship between adolescent sexual risk-taking and perceptions of monitoring, communication, and parenting styles. Journal of Adolescent Health, 33(2), 718, https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1054139X03001411?casa_token=0r0ZgCGSm70AAAAA:hNxqxZ0MVCEYf6jA2DyFZt-5lT3jebjJgojRm8KMR43Te0lmbwJHIa9dZzIsKNXt8Rxu0PHlo50 [dostęp: 18.08.2022].
Martin, Nause, Greiner, Beal, 2022, Modeling changes in adolescent health risk behaviors approaching and just after the time of emancipation from foster care, „Child Abuse & Neglect”, 124, https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0145213421005081 [dostęp: 13.05.2024].
Myers H. F., Newcomb M. D., Richardson M. A., Alvy K. T., 1997, Parental and family risk factors for substance use in inner-city African-American children and adolescents, J Psychopathol Behav Assess. 19(2), 109, https://link.springer.com/article/10.1007/BF02229038 [dostęp: 18.08.2022].
Newman K., Harrison L., Dashiff C., Davies S., 2008, Relationships between parenting styles and risk behaviors in adolescent health: an integrative literature review, https://www.researchgate.net/publication/5459181_Relationships_between_parenting_styles_and_risk_behaviors_in_adolescent_health_An_integrative_literature_review
[dostęp: 3.09.2022].
Taris T. W., Semin Gn R., How mothers’ parenting styles affect their children’s sexual efficacy and experience. J Gen Psychol. 1998; 159 (1) https://research.vu.nl/ws/files/2373374/Taris%20Journal%20of%20Genetic%20Psychology%20159(1)%201998%20u.pdf [dostęp: 14.08.2022].
Vannucci, Simpson, Gagnon, Ohannessian, 2020, Social media use and risky behaviors in adolescents: A metaanalysis, Journal of Adolescence, 79(1), s. 258–274, https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1016/j.adolescence.2020.01.014 [dostęp: 17.05. 2024].
Akty prawne / Legal Acts
Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, Dz.U. Nr 149 poz. 887 ze zm.
Adam Mickiewicz University in Poznań Poland
https://orcid.org/0000-0001-5595-8249
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
Copyright Notice:
Articles are published in accordance with conditions identical to the Creative Commons Attribution 4.0 (also called as CC-BY) license conditions, available on http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/ and this permission applies to any language version or any later version of the license as published by the Creative Commons organization.
Author retain the copyright to the article, while at the same time he/she transfers the article property rights to the Publisher free of charge (without territorial and time restrictions).
The online edition of the Polish Journal of Social Rehabilitation is published under Open Access, which means that users can read, download, copy, distribute, print, search, and link to the full texts of these articles - are provided with full unrestricted access.
The publisher does not charge for providing access to full versions of articles nor for their use as referred to in above.
